Muốn đổi mới giáo dục , phải thay đổi cách giáo dục (ST: VD)

Trên báo chí , một thời đã rộ tin thầy giáo Phạm Minh Tuấn dùng roi đánh học trò tàn nhẫn nhưng vẫn có phụ huynh tán thành . Vừa rồi báo lại đăng tin có cô giáo phạt bằng cách châm kim vào bàn tay học trò . Gần đây nhất báo chí ( Báo Giáo dục VN ) vừa công bố clip video 1 cô giáo chuyên dùng roi để dạy môn sinh . Điều này chắc rất xa lạ với hệ thống giáo dục của các nước văn minh phát triển , chẳng hạn Pháp , Đức , Phần Lan , nhưng không lạ với nước ta. Chúng ta hãy nhận diện nó từ quá khứ và tìm cách thay đổi cách giáo dục này đã từng có trong hệ thống giáo dục .

Xưa kia , trường học thời nhà Nguyễn ( 1802-1919 ) là nơi học trò đến học chữ Nho và Nho giáo . Thời đó , trước khi cách giáo dục khoa cử bị bãi bỏ vào đầu thế kỷ 20 , ở nông thôn cũng như ở đô thị , nhiều Thầy Đồ Nho đã mở trường lớp tại nhà . Đa số Thầy Đồ là những vị quan về hưu hoặc những người đã đỗ Tú tài chưa được tiến thân , tự ra mở lớp. Một lớp học của Thầy Đồ có thể lên tới trăm môn sinh . Vì có nhiều trò ,Thầy Đồ thường chọn 1 trò giỏi , giao cho làm “ Trưởng tràng “ giúp Thầy cai quản các môn đệ . Ngoài ra còn có các “ Cán tràng” và “ Giáo tràng “ phối hợp với Trưởng tràng cai quản lớp học .

Cách giáo dục thời đó chỉ có 2 nguyên tắc chủ yếu là “ bắt học thuộc lòng và trừng phạt bằng roi “ . Ngoài ra còn được bổ sung vào cách dạy bằng những câu răn của người xưa ( ví dụ Cốc phong , Bào hữu khổ diệp trong Kinh thi của Nho giáo ) . Người học không được có ý kiến của mình khác Thầy .

Ở giữa thế kỷ 20 , khi nước ta áp dụng hệ thống giáo dục của Liên Xô , cách dạy của các Thầy Đồ Nho đã lui vào dĩ vãng . Nhưng từ sau khi không dùng hệ thống giáo dục của Liên Xô cũ nữa thì cách dạy và cách học trong các trường của Thầy Đồ Nho lại đâu đó xuất hiện trở lại . Đó là cách dạy học vẹt và trừng phạt , như chúng ta đang thấy . Thật ra phải khách quan thừa nhận rằng cách dạy đó đã có gốc rễ từ mấy trăm năm tồn tại các triều đại Đại Việt ( từ thế kỷ 14 đến cuối thế kỷ 19 ) , ngày nay đang được một số thầy cô giáo thừa kế hành nghề trong lúc lúng túng , chưa có cách dạy nào tốt hơn để thay thế . Cách dạy dỗ trong nhiều gia đình người Việt chúng ta cũng còn lúng túng tương tự .Về lý thuyết , ngành sư phạm nước ta có dạy về sư phạm ,tâm lý học giáo dục nhưng thực hành trong môi trường xã hội đã từng quen thuộc với cách dạy của Thầy Đồ Nho không dễ chút nào nên thật sự chưa có nhiều hình mẫu dạy và học tiến bộ hơn trong nhà trường làm gương thay thế .

Giáo dục vốn có trong gốc từ La tinh “Educare” nghĩa là “ làm bộc lộ “ , tức là nói đến cách dạy làm sao bộc lộ được những khả năng tiềm ẩn của người được giáo dục , đánh thức , gợi mở trí tuệ của con người , không phải là cách dạy áp đặt một chiều của các Thầy Đồ Nho , cũng không phải cách dùng roi đế áp đặt kiến thức .

Chúng ta muốn hướng tới nền kinh tế tri thức nhưng kinh nghiệm từ các nước đã xuất hiện mầm mống của nền kinh tế đó như Hoa Kỳ , Đức , Nhật cho biết là nền kinh tế này cần có những con người sáng tạo hơn những con người thụ động chỉ biết vâng lời . Dù sau này hệ thống giáo dục Việt Nam có được thiết kế lại hoàn hảo thì vẫn cần có những người vận hành thích hợp . Những người đó vẫn là các nhà giáo . Vì vậy , sự thành công của cuộc đổi mới giáo dục ở nước ta tuỳ thuộc rất lớn vào chất lượng sư phạm của đội ngũ nhà giáo .

Nhà giáo nổi tiếng thế giới William A. Ward nói : ” Người thầy mức trung bình chỉ biết nói . Người thầy giỏi biết giải thích . Người thầy xuất chúng biết minh hoạ . Người thầy vĩ đại biết cách truyền cảm hứng cho người học “. Câu nói đó cũng nổi tiếng nhưng chỉ được nghe chưa hẳn sẽ làm được . Chúng ta đang rất cần nhưng chưa có nhiều người Thầy biết truyền cảm hứng cho người học như William đã nói . Lên án những hiện tượng nhục hình trong giáo dục là cần thiết nhưng việc đó không khó làm . Điều khó làm và những người có trọng trách quản lý giáo dục nên sớm làm là đến tận nơi , nghiên cứu , tham khảo những cách dạy tốt nhất mà nước khác đã làm được , chẳng hạn của Phần Lan , rồi mở các lớp sư phạm , đào tạo lại nhà giáo , để thay thế cách dạy của các Thầy Đồ Nho thuở xưa.

Đặng Ngọc Lâm