Về bài hát "Tiến bước dưới quân kỳ" (KQ)

Nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam, những ai đã từng khoác áo lính đều thuộc lòng lời ca và giai điệu “Vừng đông đã hửng sáng...”. Vậy mà không phải ai cũng biết bài hát ra đời trong hoàn cảnh nào. May mắn được quen biết nhạc sĩ Doãn Nho, tác giả của bài hát, xin giới thiệu với bạn đọc kỷ niệm về tác phẩm này.

Đầu những năm 50, ông được cử đi học khóa 6 Trường Sĩ quan Lục quân Việt Nam, ngày đó nhà trường đóng quân ở Côn Minh, Vân Nam, Trung Quốc. Thời gian ở trường do có năng khiếu văn nghệ mà ông được phân làm quản ca đại đội. Có một lần nhà trường tổ chức thi báo tường, chính trị viên đại đội giao ông nhiệm vụ: phải viết một bài hát đưa lên báo (sao cho có khuông nhạc, có nốt tròn nốt đen, có lời…) thì nhất định báo đại đội sẽ đoạt giải vì ăn đứt về hình thức so với báo khác. Không chỉ học tập mà các học viên còn phải tăng gia sản xuất. Ở gần khu vực đóng quân ngay dưới đất có mỏ than lộ thiên, mỗi chiều sau giờ học chiến sĩ ta lại mang cuốc xẻng đi đào than mang về cho bếp đốt lò nấu cơm. Hình ảnh anh em ta mặt mũi đen nhẻm, mồ hôi nhễ nhại vẫn hăng hái đào than đã gợi ý cho ông viết bài “Đào than”: “Đào nhanh nhanh, đào…”. Viết xong ông chép ra đưa lên báo. Lần đó báo tường đại đội ông đoạt giải nhất, nhưng đặc biệt hơn do bài hát có giai điệu khỏe, có ca từ sát với sinh hoạt của người lính nên đã gây chú ý cho 2 nhạc sĩ Đỗ Nhuận và Nguyễn Xuân Khoát đang công tác tại Phòng Chính trị. Sau khi khoá 6 tốt nghiệp, Doãn Nho đã được giữ lại đoàn văn công nhà trường. Cuộc đời ông gắn liền với nghiệp văn nghệ từ đây và chính Đỗ Nhuận và Nguyễn Xuân Khoát là những người thầy đầu tiên. Hoà bình lập lại, Doãn Nho về công tác tại Đoàn ca múa Tổng cục Chính trị (TCCT).

Ông nhớ lại: Năm 1958 là năm Nhà nước cho tám vạn cán bộ, chiến sĩ giải ngũ trở về với đời thường, cũng năm ấy quân đội ta bước vào thời kì xây dựng lên chính quy hiện đại. Hè năm 1958, Đoàn ca múa TCCT nhận nhiệm vụ trở lại chiến trường Điện Biên năm xưa. Nhạc sĩ được phân công đi tiền trạm với 2 nhiệm vụ: chuẩn bị cho đoàn biểu diễn và đi thực tế để sáng tác. Tuy hoà bình về với Tây Bắc đã 4 năm nay nhưng lòng chảo Điện Biên vẫn còn dư âm của chiến tranh. Xác xe tăng, xe cơ giới, những khẩu đại bác vẫn còn nằm ngổn ngang ở chiến trường, những hàng rào kẽm gai chưa được tháo dỡ. Công binh ta đang tập trung gỡ bom mìn còn sót. Đâu đây vẫn ì ầm tiếng nổ. Trên đỉnh đồi A1 có 2 mộ liệt sĩ vô danh nằm không xa xác chiếc xe tăng đã gục nòng. Trở lại chiến trường xưa, nhất là khi mặt trời lặn về phía tây, sương chiều là là mặt đất, trong lòng ông thấy bâng khuâng, nôn nao nhớ đến bao đồng đội đã vĩnh viễn không trở về. Chính trên từng mét vuông đất Điện Biên này đã thấm máu bao chiến sĩ. Bấy giờ một số đơn vị từng chiến đấu ở Điện Biên chuyển thành Nông trường quân đội Điện Biên; cán bộ, chiến sĩ giờ là công nhân nông trường trồng trọt cây lúa, cây chè, chăn nuôi bò công nghiệp. Tiếng máy cày ngày ngày rộn rã trong lòng chảo…

Tuy vậy ở Điện Biên vẫn có những đơn vị đang trong mùa huấn luyện. Sáng sáng khi mặt trời vừa xua tan sương đêm, từ cổng doanh trại những gương mặt chiến sĩ trẻ măng vai đeo súng trong hàng ngũ đang bước đều ra thao trường. Xen lẫn trong họ là những khuôn mặt già giặn của những anh lính từng trải trận mạc được giữ lại làm cán bộ khung. Hình ảnh này đã gây cho nhạc sĩ ấn tượng về một đội ngũ trùng điệp có các thế hệ trẻ-già nối tiếp nhau giữ vững truyền thống “Quyết chiến, quyết thắng” của quân đội ta.

Với ý tưởng đó tranh thủ những ngày đoàn chưa lên tới nơi, ông đã tranh thủ viết. Những gương mặt những anh lính trẻ “mặt còn lông tơ” mới bước vào quân ngũ được diễn tả thật trong sáng, trẻ trung với hình ảnh của bình minh đang lên: “Vừng đông vừa hửng sáng/ Núi non xanh ngàn trùng xa/ Tổ quốc bao la hiền hòa/… Tươi thắm bóng cờ, vờn bay rên cao/ Muôn trái tim này hoà nhịp cùng ngàn lời ca trong sóng lúa/ Lấp lánh sao bay trên quân kì!”. Còn hình ảnh người chiến sĩ từng trải qua trận mạc ác liệt được ông miêu tả cho đọan giữa của bài hát: “Nghe rung núi đồi từng bước ra đi/ Nhắc tới chiến công ngàn năm xưa/ Nhìn cơ hồng bay rực rỡ/ Gương bao anh hùng bừng cháy trong tim!…” Họ chính là nòng cốt cùng thế hệ trẻ xây dựng nên một đội quân chính quy hiện đại.

Khi cả đoàn vừa hành quân lên đến Điện Biên thì bài hát được tổ sáng tác gồm Minh Tiến (biên đạo múa), Mạnh Thắng (nghệ sĩ đàn bầu), nhạc sĩ Lê Lan… thông qua và chỉnh sửa xong lại lời; sau đó triển khai ngay cho tốp ca nam tập. Và ngay trên mảnh đất Điện Biên Phủ lịch sử năm ấy, ngay đêm biểu diễn đầu tiên của Văn công TCCT, cán bộ và chiến sĩ ta đã được nghe tốp ca gồm các ca sĩ Trần Chất, Thanh Phúc, Chí Hiếu… biểu diễn lần đầu tiên tác phẩm để đời của ông.

Nhạc sĩ tâm sự: “Nếu những hành khúc “Vì nhân dân quên mình” (Doãn Quang Khải), “Qua miền Tây Bắc” (Nguyễn Thành), “Hành quân xa” và “Chiến thắng Điện Biên” (Đỗ Nhuận) mang hơi thở của thời kì chống Pháp thì “Tiến bước dưới quân kì” mang dấu ấn của giai đoạn quân đội ta tiến lên chính quy hiện đại. Sau này mỗi lần duyệt binh trong những ngày lễ lớn ở Quảng trường Ba Đình lịch sử, khi nghe quân nhạc cử hành bài hát này, tôi vô cùng xúc động… Trong tốp ca ngày đó anh Chí Hiếu đã đi xa. Sau này tại TPHCM tôi còn có dịp gặp lại đại đội trưởng đơn vị tân binh đóng quân ở Điẹn Biên, đồng chí là người đầu tiên được chính tôi hát thử cho nghe bài này .”

Tháng 5 năm 2003, tôi có vinh dự được gặp 2 đại tá, nhạc sĩ Doãn Nho và Huy Thục trước giờ bay ra Hà Nội. Hai ông vừa dự chương trình giao lưu ca nhạc truyền thống với thanh niên TPHCM nhân kỷ niệm lần thứ 113 ngày sinh nhật Bác. Còn một điều thú vị không phải ai cũng biết, 2 nhạc sĩ là 2 anh em “cọc chèo” vì 2 ông lấy 2 chị em ruột (mà cả 2 bà đều từng là văn công TCCT!). Đã vào tuổi 70 nhưng trông nhạc sĩ Doãn Nho vẫn tráng kiện, giọng ông vẫn sang sảng và hăng say như ngày nào: “Viết là đam mê của chúng tôi, những nhạc sĩ quân đội. Chúng tôi vừa trở lại Điện Biên để chuẩn bị cho 60 năm quân đội và 50 năm Chiến thắng Điện Biên. Về với chiến trường xưa, kỷ niệm lại trỗi dậy. Trong số ca khúc mới viết có bài “Có một khu rừng như thế!” viết về khu rừng Mường Phăng nơi có Sở chỉ huy mặt trận của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Bài này đã được chọn biểu diễn nhân kỉ niệm sinh nhật lần thứ 90 của Đại tướng.”

Cuộc đời của ông cùng các văn nghệ sĩ trong quân đội quả là những ca khúc tuyệt đẹp!

Tham khảo thêm về ông ở đây!