Đào Chính Nam, lão đồng chí chiến đấu ở hai chiến trường Trung Quốc và Việt Nam

Là thế hệ con em có phụ huynh cùng tham gia hoạt động thời kì bí mật rồi kháng chiến chống Pháp, nhất là sau này lại cùng học Trường Văn hóa quân đội – Thiếu sinh quân Nguyễn Văn Trỗi thuở chống Mỹ (1965-1970) nên chúng tôi có một tình bạn thân thiết. Có nhiều chuyện hay của thế hệ các cụ được kể lại cho con cái nên chúng tôi cũng được biết. Cuộc đời lão đồng chí Đào Chính Nam (1908-1987) với nhiều tình tiết thú vị. Nhân kỉ niệm 105 ngày sinh của ông (15/5/1908 – 15/5/2013) xin  có bài viết như một nén tâm nhang tưởng nhớ.

Các ông Vương Thừa Vũ Phó chính ủy, Nguyễn Sơn Khu trưởng,
Đào Chính Nam Khu phó kiêm Tham mưu trưởng Liên khu IV.

Cha tôi (Thiếu tướng Trần Tử Bình) và ông từng nhiều năm xây dựng Trường Sĩ quan Lục quân, đào tạo và cung cấp hàng nghìn sĩ quan cho quân đội cho cuộc kháng chiến lần thứ nhất, cho thắng lợi của Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử 1954. Ông là đại tá Đào Chính Nam (tên thật là Đào Ngọc Tuấn) – một trong 20 học viên Việt Nam học Quân sự Hoàng Phố  (1926-1927) cùng Lê Hồng Phong, Phùng Chí Kiên, Nguyễn Sơn, Lý Ban...

Về dòng họ Đào ở địa đầu Tổ quốc

Đã từ lâu lắm, ở vùng địa đầu Móng Cái có những gia đình họ Đào kéo nhau ra lập nghiệp. Mở đầu là cụ Đào Đình Yết, hậu duệ của cụ Đào Duy Từ. Nhiều người dòng họ Đào được triều đình phong làm quan trấn ải nơi địa đầu. Trong đó cụ Đào Quang Thể (Cai Thể) từng tham gia Quang phục Hội do cụ Phan Bội Châu chủ xướng. Tháng  1-1918, Cai Thể vận động anh em binh lính yêu nước ở đồn Móng Cái làm binh biến. Công vụ bất thành, ông bị xử bắn cùng 11 đồng chí tại sân vận động Đông Trì. Trước khi chết, ông dõng dạc hô: “Việt Nam đời đời độc lập!”. Ngay sau đó, bà con Móng Cái lập miếu thờ “Thập nhị Anh linh” để tôn vinh 12 người con đất Việt dũng cảm.

Năm 1925-1926, cả nước sục sôi phong trào ủng hộ cụ Phan Bội Châu và cụ Phan Chu Trinh. Noi theo tấm gương ông chú Đào Quang Thể mà đầu 1927, Đào Ngọc Tuấn vận động số anh em tâm huyết sang Trung Quốc tìm đường cứu nước. Nhờ giới thiệu của các bậc đi trước, ông về học ở Quân sĩ Giáo đạo đoàn, sau đó được tuyển về Quân sự Hoàng Phố. Cụ Tôn Trung Sơn là người sáng lập, Chu Ân Lai (sau này là Thủ tướng nước CHND Trung Hoa) từng là Chính ủy. Trường có cả cố vấn Liên Xô (Borodin) cùng nhiều giáo viên là đảng viên cộng sản Trung Quốc.

Hoạt động cách mạng ở Trung Quốc

Tại đây Đào Ngọc Tuấn được gặp cụ Hồ Tùng Mậu, rồi tham gia “Quảng Châu Công xã” cùng Lê Hồng Phong, Lê Hồng Sơn, Phùng Chí Kiên, Nguyễn Sơn, Lê Thiết Hùng, Trương Văn Lĩnh... trong “Đảng Thanh niên”. Cụ Hồ Tùng Mậu từng bị chính quyền Tưởng bắt giam ở Quảng Đông Pháp viện. Ông Tuấn cùng ông Mạc Trường Vạn không sợ nguy hiểm, lấy danh nghĩa đồng hương, xin vào thăm nuôi.

Hết 3 năm học, Đào Ngọc Tuấn cùng ông Nguyễn Văn Phát, Hoàng Nam Thịnh nhờ cụ Đặng Tư Mạc (một nhà Nho yêu nước, bạn cụ Phan) giới thiệu với Kỳ ngoại hầu Cường Để cho qua Nhật học tập. Chuyện không thành, ông lại nhờ cụ Đặng giới thiệu với cụ Hồ Học Lãm cho đi học Nam Kinh. Tới Thượng Hải được vài ngày, gặp lúc quân Nhật nổ súng, ông tham gia đánh Nhật trong “Cảm tử đội” của các trường đại học. Sau đó gia nhập Quân đoàn thứ 19 của Thiếu tướng Tư lệnh Thái Đình Khải và được giao làm đội trưởng với tên là Đào Bá Long.

Tháng 2-1932, Hiệp định đình chiến Trung-Nhật được ký kết, ông lưu lại nhà người bạn học ở Hoàng Phố, chờ thời cơ đi Nam Kinh. Không may bị lộ, cả hai bị mật thám bắt. Biết ông là người Việt, sau 4 tháng tạm giam, chúng tống xuống tàu đưa về Sài Gòn rồi đưa ra Hải Phòng, cuối cùng giam ở Hỏa Lò (Hà Nội). Mật thám Pháp cố tra hỏi xem ông đã làm gì, quan hệ với ai ở Trung Quốc, ai giới thiệu đi học Hoàng Phố... nhưng thất bại. Chúng đưa ông về giam ở Hải Phòng, Kiến An và cuối cùng là Hải Ninh với án tù 3 năm. Đến tháng 2-1934 mới được tha và bị quản thúc ở Hải Phòng.

Tháng 4-1934, Đào Ngọc Tuấn lại bí mật xuống tàu đi Hương Cảng rồi vòng về Quảng Đông. Ông lại viết thư cho Cường Để nhờ giúp đỡ. Qua hai người bạn học Hoàng Phố đang là cán bộ Quân Giải phóng, ông được giới thiệu đi dự lớp huấn luyện cán bộ chỉ huy rồi về đơn vị Kháng Nhật ở thành phố Sán Đầu. Đầu năm 1939, ông gặp lại đồng chí Phùng Chí Kiên và được giới thiệu vào tổ chức “Thanh niên kháng Nhật Hội” cùng các ông Nguyễn Sơn, Lý Ban… Phùng Chí Kiên giao cho ông việc giảng dạy quân sự. Tháng 6 năm đó, các hội viên tham gia đơn vị do ông chỉ huy khi quân Nhật tấn công vào Sán Đầu.

Ở Triều An, trong một trận đánh không cân sức, quân Nhật bao vây đơn vị nửa tháng trời. Ông bị thương do mảnh pháo găm vào đầu. Chúng bắt ông. Sau 8 tháng giam và điều trị, chúng cho đi học sĩ quan rồi giao làm chỉ huy một đơn vị liên quân. Để giấu tung tích, ông khai tên mình là Đào Nhất Dân. Viên sĩ quan họ Đào chấp hành mệnh lệnh nhưng nung nấu cơ hội chạy về căn cứ Hồng quân Công nông. Nhờ anh em hội viên Kháng Nhật mà ông liên lạc được với Phùng Chí Kiên. Đồng chí Kiên chỉ thị: tiếp tục hoạt động nội gián! Nhiều lần ông cung cấp thông tin của địch, bí mật chuyển vũ khí cho phía cách mạng. Có lần lực lượng cách mạng phá kho vũ khí bị bọn Nhật phát hiện, bao vây, anh em chạy vào đơn vị. Ông cho thay quần áo, cải trang thành lính đơn vị rồi tạo điều kiện trốn thoát.

Lần khác, quân Nhật tổ chức vây ráp quy mô lớn vào chiến khu nhưng thất bại, chúng nghi ngờ ông. Vì thế tháng 2-1943, ông bí mật đưa đơn vị chạy về chiến khu. Thời gian này, Đảng Cộng sản Trung Quốc vẫn hợp tác với Quốc dân Đảng chống Nhật, đơn vị ông nằm trong địa bàn của quân Tưởng nên ông được điều lên Hưng Ninh, biên chế vào Ban Tác chiến Bộ Tham mưu Khu, mang quân hàm “đại hiệu” (ngang với hàm đại tá).

Cuối năm 1944, một bạn học Hoàng Phố nhận nhiệm vụ thành lập quân khu mới có mời ông cùng về; nhưng nhận thấy thời kỳ “Quốc-Cộng hợp tác” sắp kết thúc, chuẩn bị nội chiến, nên ông kiên quyết giải ngũ, tìm đường hồi quốc. Vì giao thông ách tắc, ông nằm chờ thời cơ…

Đưa 2.000 Việt kiều trở về nước

Ngày 15-8-1945, Trung Quốc và Nhật ký hiệp định đình chiến. Nghe tin Pháp đang tạo sức ép buộc 2.000 Việt kiều ở Thượng Hải trả cho chính phủ bù nhìn Lê Văn Hoạch ở miền Nam Việt Nam, trong khi bà con kiên quyết đấu tranh để được hồi hương về miền Bắc. Ông vội viết thư ủng hộ và vạch trần âm mưu của thực dân Pháp bắt đồng bào về Nam làm bia đỡ đạn. Bà con mời ông lên Thượng Hải. Tổng khởi nghĩa Tháng Tám đã thắng lợi nên việc đấu tranh để bà con Việt kiều về miền Bắc cũng là ủng hộ tích cực cho công cuộc cách mạng. Tổ chức của bà con Việt kiều được củng cố, kẻ địch phải nhượng bộ, không thực hiện được âm mưu đã vạch. Bà con thêm tin tưởng vào cách mạng. Cũng vì yêu quê hương, ông lấy tên mình là Đào Chính Nam với nghĩa “người con dòng họ Đào chính là dân đất Việt”.

Tháng 6-1946, Chính phủ ta cử ông Nguyễn Sĩ Túc và ông Thế thay mặt Bộ Ngoại giao sang làm việc với Chính phủ Thượng Hải. Ông cùng tham gia thương thảo. Tháng 7-1946, họ phải cho tàu đưa 2.000 bà con về Đồ Sơn. Tại đây, giặc Pháp cho tàu chiến ra uy hiếp, ngăn cản không cho cập bến. Ông cùng đại diện của ta hội ý rồi cho tàu vào sát chân núi thả neo; mặt khác điện cho Chính phủ. Sau cuộc điều đình suốt từ sáng cho tới 4 giờ chiều, chúng mới cho tàu vào cảng Hải Phòng. Số Việt kiều lên tàu hỏa về Hà Nội và được đón về trường Trưng Vương. Ông Võ Nguyên Giáp cử đặc phái viên Phan Tử Lăng ra đón gần 1000 lính khố xanh, khố đỏ, cảnh sát trong số hồi hương bổ sung ngay cho các đơn vị chiến đấu.

Tham gia vào sự nghiệp cách mạng trong nước

Tại Hà Nội, ông Đào Chính Nam gặp lại người cháu ruột là Đào Phúc Lộc (lúc đó là Trưởng phòng Tình báo Quân ủy Hội) và Hồ Ngọc Lan (con gái nhân sĩ cách mạng Hồ Học Lãm). Ông Nguyễn Sơn - Khu trưởng Khu V ra họp, được chị Lan báo tin, đã lại thăm và mời bạn về Khu V làm việc. Đã nhận lời nhưng khi đến Bộ Tư lệnh Tiếp phòng quân thì gặp cụ Hồ Tùng Mậu (khi đó là Bí thư Xứ ủy Trung Kỳ) và Thiếu tướng Lê Thiết Hùng. Cụ Mậu giữ lại, giao nhiệm vụ mở lớp Sơ cấp quân sự ở Quần Ngựa cùng Chính ủy Trần Văn Quang.

Tới tháng 11-1946, Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp giao nhiệm vụ cho ông vào Khu IV làm Chủ nhiệm Tham mưu cùng Khu trưởng Lê Thiết Hùng và Chính ủy Trần Văn Quang. Khi đi thị sát chiến trường, phát hiện trình độ tác chiến của bộ đội còn thấp, ông đề nghị mở gấp lớp Bổ túc quân sự Đoàn Kỳ và thành lập Trung đoàn chủ lực. Trung đoàn do ông chỉ huy đã phá tan cuộc tấn công của giặc Pháp ở Hồi Xuân, La Hán và Bắc Mọt.

Năm 1948, ông nhận nhiệm vụ Khu trưởng Phân khu Bình-Trị-Thiên kiêm Phó tư lệnh Khu IV (khi Nguyễn Sơn về làm Khu trưởng). Năm 1949, ông được điều ra Bắc làm Tư lệnh Quân khu Đông Bắc nhưng vì Trường quân sự Trung, Cao Soi Mít (Thái Nguyên) thiếu cán bộ nên ông được điều về làm Phó giám đốc (sau là Giám đốc) với quân hàm đại tá. Khi nói về ông, Trung tướng Đặng Quân Thụy (sau là Phó chủ tịch Quốc hội khóa X) có viết: Chúng tôi tuy đều đã là những cán bộ cấp D-E (tiểu, trung đoàn) về học, nhưng một trong những môn học đầu tiên là môn Điều lệnh đội ngũ. Thầy giáo dạy môn này là đồng chí Đào Chính Nam. Điều làm chúng tôi hết sức thán phục là tuy thầy tuổi đã cao, nhưng khi làm động tác mẫu cho chúng tôi xem thì rất chuẩn xác và nhuần nhuyễn. Có học viên còn so sánh “động tác thầy làm như động tác của nghệ sĩ múa”. Thầy dạy rất tỷ mỉ, chính xác từng động tác: từ cách vung tay, giữ đứng thân người khi đi, khi đứng, cách hô khẩu lệnh khi tập trong tổ, tiểu đội đến các động tác phối hợp trong toàn tổ, đội  sao cho đều nhau… Thầy luôn nhắc nhở chúng tôi phải thường xuyên rèn luyện thì mới có thể thuần thục, trở thành tác phong của bộ đội chính quy…

Từ 1950-1960, ông là Hiệu phó trường Lục quân Việt Nam đóng quân tại Vân Nam, rồi chuyển về Quế Lâm (Trung Quốc), sau đó về nước ở  Quần Ngựa, Bạch Mai và Sơn Tây cùng Thiếu tướng Hiệu trưởng Lê Thiết Hùng (sau 1954 là Lê Trọng Tấn) và Thiếu tướng Chính ủy Trần Tử Bình. Sau đó, ông còn kiêm Cục phó Cục Quân huấn rồi về công tác ở Tổng cục Chính trị đến 1969 thì nghỉ hưu tại Sơn Tây.

Kỉ niệm với Nguyễn Sơn, chuyện không phải ai cũng biết

Trong dân gian thêu dệt khá nhiều chuyện li kì về Tướng Nguyễn Sơn. Còn đây là những gì tôi ghi chép được từ Đào Thanh, con trai cụ Đào Chính Nam – người có quan hệ thân tình với cụ Nguyễn Sơn.

Chuyện phong hàm Thiếu tướng

Sau này ông Nguyễn Minh Quang (nguyên Trưởng ban Tình báo Liên khu IV) kể lại: Cuối tháng giêng năm 1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh kí quyết định tấn phong cho ông Võ Nguyên Giáp là đại tướng. Ngày hôm sau phong cấp thiếu tướng cho các ông: Hoàng Văn Thái, Nguyễn Sơn, Hoàng Sâm, Trần Tử Bình, Văn Tiến Dũng, Lê Hiến Mai, Lê Thiết Hùng, Trần Đại Nghĩa, Chu Văn Tấn. Năm ngày sau thì phong tiếp cấp trung tướng cho Nguyễn Bình.

Nhận tin này, ông Nguyễn Sơn có ý trì hoãn, không nhận hàm thiếu tướng và cử một cán bộ hỏa tốc phi về Trung ương gặp Bác, mang theo lá thư, đại ý: "Tôi xin nhường cho Khu phó Đào Chính Nam lên Thiếu tướng, còn tôi tài sơ đức mỏng xin Bác cho tôi chức Đại tá là đủ rồi".

Sau đó Bác đã có thư vào. Ngoài phong bì đề “Gửi Sơn đệ”, trong thư có mấy dòng chữ Hán nắn nót: “Đảm dục đại/ Tâm dục tế/ Trí dục viên/ Hạnh dục phương” và kí tên Hồ Chí Minh. (Ý Bác muốn nói: cái gan cần phải lớn; cái tâm nên tế nhị, chín chắn; cái trí phải suy nghĩ trước sau, toàn diện; cái đức hạnh phải đầy đủ, ngang thẳng; khiến ông chấp nhận. Và Thứ trưởng Phạm Ngọc Thạch thay mặt Chính phủ vào tận Thanh Hóa làm lễ tấn phong cho ông.

            

Chuyện ông Nguyễn Sơn cưới vợ

Ông Võ Thúc Loan, nguyên thư ký Bộ Tư lệnh Liên khu IV năm 1947-1949 kể lại, Bộ Tư lệnh sau khi nghe tin bà vợ Trung Quốc Trần Kiếm Qua và hai con của ông Sơn đã chết vì bom thì có ý định tìm cho ông một người vợ mà chủ xướng là ông Đào Chính Nam. Ở quanh vùng Bàn Thạch, các gia đình văn nghệ sĩ Hà Nội tản cư vào rất đông. Chiều nào họ cũng tập trung ở nhà cụ Lê Dư (một nhà văn hóa lớn, từng bôn ba hải ngoại) để hàn huyên. Cụ Lê Dư lại có mấy cô con gái đến tuổi cập kê (Lê Hằng Phương (sau là vợ nhà văn Vũ Ngọc Phan), Lê Hằng Phấn (sau là vợ nhà văn Hoàng Văn Chí) và cô út Lê Hằng Huân). Được ông Tú Chí mách mối, ông Đào Chính Nam “lên kich bản” khá chu đáo.

Ngày ấy, nhân dân quanh vùng đóng quân đồn thổi hình ảnh một Nguyễn Sơn rất nghiêm khắc, hách dịch. Ai gặp cũng né tránh. Để đánh tan dư luận, ông Nam phối hợp cùng Hội Văn hóa kháng chiến Liên khu, mời ông Sơn nói về Truyện Kiều. Kì lạ, một con người “dữ tướng với râu hùm, hàm én” lại thuộc và thông hiểu Truyện Kiều một cách sâu sắc. Ông thao thao bất tuyệt giảng giải làm bộ đội, nhân dân say sưa lắng nghe rồi nể phục. Sau này ai cũng nói ông Sơn là Tướng văn nghệ.

Rồi chính ông Nam lại tạo một kịch bản khác: khéo léo sắp xếp cho ông Sơn gặp bà Huân ở ngay nhà cụ Lê Dư. Chả hiểu trò chuyện tâm đầu ý hợp thế nào mà Tư lệnh bằng lòng ở lại ăn cơm với gia đình cùng Phó tư lênh Đào Chính Nam và ông Tú Chi. Trước ngày cưới (sau lễ thụ phong cấp tướng cho Nguyễn Sơn), trong lúc vui chuyện, Sơn Tư lệnh đùa bà Hằng Huân: “Duyên cớ nào mà cô lại lọt thỏm vào thâm cung của Bộ Tư lênh nhỉ?”. Hằng Huân hơi tự ái và trách yêu chồng: “Ông hãy về hỏi Phó tư lệnh Đào Chính Nam nhà ông thì rõ. Về mặt quân sự các ông đã tài mà bủa vây ''mục tiêu định nhắm" cũng rất bài bản, chi tiết không kém, làm cho đối phương hút hồn, chỉ còn nước phục tùng. Chả trách các ông vừa đánh trống vừa la làng là phải!”.

            …

Suốt 80 năm cuộc đời với gần 20 năm là chiến sĩ cộng sản quốc tế và hơn 20 năm là cán bộ cao cấp trong quân đội, tên tuổi ông đã làm rạng danh cho lớp người tiên phong trong sự nghiệp giải phóng dân tộc. Ông được Hồ Chủ tịch tặng huy hiệu của Người. Năm 2002, Đào Chính Nam được Nhà nước truy tặng Huân chương Độc lập hạng II cùng nhiều huân, huy chương cao quý và được công nhận là Lão thành cách mạng.

Đến thăm gia đình ông, được đọc cặp câu đối liễn do chính tay cụ Phan Bội Châu viết, treo bên ban thờ họ tộc “Thánh thừa ngọc thị ứng thỉnh trung/ Phật ngự kim liên phù gia nội”, (ý: Lòng yêu nước thương dân của họ Đào như viên ngọc quý giữa đời thường/ Phật ngồi trên tòa sen sẽ phù hộ cho cả gia tộc) mà thêm cảm phục dòng họ Đào yêu nước!

TRẦN KIẾN QUỐC