Nhạc sĩ Tô Hải và "Lớp sáng tác nhạc toàn quân đầu tiên"

LÔÙP SAÙNG TAÙC NHAÏC TOAØN QUAÂN ÑAÀU TIEÂN

                                                                             KIEÁN QUOÁC

May maén ñöôïc soáng gaàn vôùi caùc nhaïc só trong quaân ñoäi maø toâi bieát ñöôïc nhieàu chuyeän thuù vò. Coù moät laàn ñeán thaêm nhaïc só Toâ Haûi (cựu học vien Lục quan), ñöôïc oâng keå laïi: “Phaûi noùi sau ngaøy hoøa bình laäp laïi treân mieàn Baéc 1954, thuû tröôûng Toång cuïc Chính trò laø nhöõng ngöôøi raát meâ vaên ngheä. Bieát anh em nhaïc só quaân ñoäi trong 9 naêm khaùng chieán choáng Phaùp coù nhieàu saùng taùc nhöng coøn thieáu cô baûn veà chuyeân moân neân sau khi coù ñeà nghò cuûa Phoøng Vaên ngheä, Toång cuïc quyeát taâm cho toå chöùc lôùp saùng taùc nhaïc ñaàu tieân (thaäm chí ñaây laø lôùp saùng taùc ñaàu tieân trong toaøn quoác sau 1954) vaø cho môøi caùc thaày veà daïy”.

            Lôùp hoïc baét ñaàu töø heø naêm 1957. Giaûng vieân chính laø caùc chuyeân gia Trieàu Tieân: Trieäu Ñaïi Nguyeân, Mao Vónh Nhaát töøng du hoïc aâm nhaïc ôû Nhaät, Phaùp. Hoïc vieân ñöôïc goïi veà hoïc coù nhaïc só Ñoã Nhuaän, Nguyeãn Xuaân Khoaùt, Troïng Loan, Toâ Haûi, Vaên Ñoâng, Nguyeân Nhung, Nguyeãn Vaên Thöông, Nguyeãn Vaên Tyù, Löu Caàu, Vaên An, Vuõ Troïng Hoái, Vaên Chung, Löông Ngoïc Traùc, Thaùi Cô... Luùc baáy giôø caùc nhaïc só ôû ta ñeàu chæ coù trình ñoä “vôõ loøng” veà nhaïc lí vaø lí luaän, khi leân lôùp ai cuõng ngôõ ngaøng vaø thaáy mình doát. Vôùi moân hoïc baét buoäc “ñaøn pi-a-noâ”, hoïc vieân phaûi boû tieàn tuùi ñeán taän nhaø caùc caùc coâ giaùo ñeå hoïc.  Nhieàu “troø” khi ngoài tröôùc ñaøn vaø caùc coâ giaùo treû Thaùi Thò Saâm, Leâ Lieân, Minh Thu coøn caûm thaáy ngöôïng nguøng. Thôøi kì “nhaân vaên giai phaåm”, lôùp hoïc taïm döøng 3 thaùng taäp trung veà Laêng Hoaøng Cao Khaûi ñeå chænh huaán, sau ñoù laïi tieáp tuïc.

Thaày Trieäu daïy veà “Phaân tích taùc phaåm vaø chæ huy daøn nhaïc”, thaày Mao giaûng “Hoaø thanh vaø saùng taùc”. Sau naøy coù môøi theâm caùc giaùo sö Ba-la-rut-sev (Lieân Xoâ) vaø Thænh Leä Hoàng (Trung Quoác). Coù nhöõng ngaøy phaûi leân lôùp ñeán 18 tieáng, meät nhöng ai cuõng say söa hoïc. Caùc thaày taän tình chæ baûo, hoïc sinh khoâng daáu doát. Sau moãi baøi lí thuyeát laø hoïc vieân phaûi thöïc haønh saùng taùc, vieát caùc tieåu phaåm vôùi caùc chuû ñeà veà tình yeâu Toå quoác, xaây döïng queâ höông, xaây döïng löïc löôïng vuõ trang… Ngaøy ñoù, giaùo sö Mao Vónh Nhaát goïi vui ñaây laø “ñaïi hoïc cuûa ñaïi hoïc” vì chæ trong 18 thaùng maø hoïc vieân phaûi ngoán heát chöông trình saùng taùc, hoøa thanh, phoái khí, phaân tích taùc phaåm… Vôùi chöông trình naøy giaùo sö ñaõ töøng daïy ôû nhieàu nöôùc phaûi maát ñeán 4 naêm(!). Theá môùi thaáy söï noã löïc voâ bôø cuûa caû thaày vaø troø cuøng quyeát taâm cuûa quaân ñoäi. Cuoái naêm 1958, keát thuùc khoùa hoïc, moãi hoïc vieân phaûi laøm baùo caùo toát nghieäp. Nhaïc só Toâ Haûi vôùi kinh nghieäm cuûa nhöõng naêm coâng taùc taïi quaân khu IV cuøng nhöõng thaùng ngaøy ñöa vaên coâng vaùc ñaøn saùo leân bieân giôùi phía taây Toå quoác bieåu dieãn cho só quan, chieán só caùc ñoàn bieân phoøng ñaõ caûm höùng saùng taùc giao höôûng hôïp xöôùng 4 chöông “Tieáng haùt ngöôøi chieán só bieân thuyø”. Oâng vieát roøng raõ trong 6 thaùng. Khi baùo caùo, taùc phaåm ñöôïc caùc thaày khen vaø hy voïng coù dòp cuøng daøn döïng. Qua hoïc taäp, trình ñoä caùc nhaïc só ñöôïc naâng leân, caùc taùc phaåm ñeàu ñoà soä hôn vaø mang tính “haøn laâm”.

Coù moät kæ nieäm khoâng theå queân vôùi thaày troø cuûa lôùp. Tröôùc ngaøy beá maïc, Baùc Hoà “ñoät kích” ñeán thaêm khi lôùp ñang taäp daøn döïng taùc phaåm cuûa nhaïc só Toâ Haûi ngay trong khu Xöôûng phim quaân ñoäi (soá 17 Lyù Nam Ñeá). Baùc ñeán raát baát ngôø laøm thaày troø ngaïc nhieân vaø caûm ñoäng. Sau khi thaêm hoûi thaày giaùo vaø hoïc vieân, giaùo sö Trieäu Ñaïi Nguyeân ñaõ caàm ñuõa chæ huy daøn hôïp xöôùng haùt cho Baùc nghe chöông III “Tieáng goïi cuûa queâ höông”. Baùc ñaõ khen ngôïi söï tieán boä cuûa lôùp vaø caûm ôn söï giuùp ñôõ chí tình cuûa caùc giaùo sö.

Ñeán thaùng 3-1959, lôùp hoïc beá giaûng. Cuõng naêm ñoù, quaân ñoäi ta vaøo thôøi kì xaây döïng leân chính quy hieän ñaïi, caùc nhaïc só ñöôïc phong quaân haøm, cao nhaát laø thieáu taù Ñoã Nhuaän, coøn laïi laø caáp uyù. Cuoái naêm ñoù quaân ñoäi ta chuaån bò kæ nieäm 15 naêm thaønh laäp. Taùc phaåm cuûa nhaïc só Toâ Haûi ñöôïc choïn laøm tieát muïc chính cho ñeâm bieåu dieãn. Theá laø caùc thaày baét tay vaøo daøn döïng. Vì Vaên coâng TCCT thieáu quaân maø daøn hôïp xöôùng phaûi huy ñoäng theâm löïc löôïng cuûa Vaên coâng quaân khu Vieät Baéc, quaân khu Taû ngaïn, daøn nhaïc giao höôûng phaûi boå sung theâm nhaïc coâng töø Tröôøng Nhaïc vaø caû “ban keøn hôi” cuûa ñoàng chí Ñinh Ngoïc Lieân. Ñeâm 22-12-1959, chöông trình chaøo möøng quaân ñoäi ñöôïc toå chöùc coâng dieãn taïi Nhaø haùt Lôùn. Nhöng coù moät chuyeän buoàn, chaû hieåu sao ban toå chöùc laïi queân khoâng coù môøi nhaïc só Toâ Haûi. Thaáy laï, tröôùc giôø bieåu dieãn, giaùo sö Mao Vónh Nhaát cuøng phieân dòch phoùng xe ñeán 13 Lyù Nam Ñeá tìm oâng: “Ñoàng chí laø nhaân vaät quan troïng ñeâm nay. Haõy caàm giaáy môøi cuûa toâi maø ñi xem!”. Thaät söï caûm ñoäng tröôùc söï quan taâm cuûa ngöôøi thaày nhöng vì quan heä ñoái ngoaïi maø oâng traû lôøi: “Laø ngöôøi lính toâi phaûi chaáp haønh meänh leänh. Khoâng ñöôïc pheùp neân toâi ngoài nhaø cuõng khoâng sao”. Cuoái cuøng thì buoåi coâng dieãn cuõng ñaõ thaønh coâng röïc rôõ.

Ñaõ giaø nöûa theá kæ troâi qua keå töø ngaøy lôùp hoïc beá giaûng, caùc nhaïc só quaân ñoäi thaät xöùng ñaùng vôùi söï tin yeâu cuûa caùn boä, chieán só toaøn quaân, hoï ñeå laïi cho ñôøi nhieàu taùc phaåm baát huû. Caùc nhaïc só ngaøy aáy ñeàu ñaõ qua tuoåi “thaát thaäp”, trong soá hoï nhieàu ngöôøi ñaõ trôû thaønh ngöôøi thieân coå (Nguyeãn Xuaân Khoaùt, Ñoã Nhuaän, Nguyeãn Vaên Thöông, Vuõ Troïng Hoái, Vaên Chung, Thaùi Cô) nhöng hoï chính laø nhöõng nhaïc só ñích thöïc goùp phaàn xaây döïng neàn vaên hoùa, vaên ngheä caùch maïng truyeàn thoáng.